Friday, December 7, 2007

Biak In Pahnih

Khawvela kan awm chhung hi chuan bungrua leh sum hi a lo pawimawh ber mai zawng a nih hi. Hei hi Kristiante thlirna dan tur erawh a ni lo. Mahse, Mizorama kan Kohran kan inenkawl dan leh kan Biak In hmelhmang hian a tarlang tel tlat si a ni. Rick Warren, (author of The purpose Driven Life/ The purpose Driven Church) America rama Kohhran din tu lar em em chuan Biak In (Building) nei hauh lovin, Kohhran a din a. Kum 24 chhung chuan a remchanna hmun a piangah; (a chang chuan Playground, Public Function hall etc) ah inkhawm a buatsaih mai thin a ni. Kohhran hlawhtling leh thang duang tak a ni tlat si. Mizoram-ah hian Biak In tel lo hian Kohhran a awm thei ange’m? Mizoram-ah hian Biak In neih hi tih makmawh kan neih mek a. A building sak duhdan leh cheimawina lamah kan inel nasa hle tawh a.Kan Biakin thenkhatte pawh sumdawnna nen a inchiah piah tan mek a ni.

Awle, ka han sawi tum tak zawk chu; Biak In pahnih inang lo tak mai chanchin hi a ni. Hman deuh khan thingtlang khaw pakhat (a hming sawi lang lo mai ang)ah ka zinnaah chuan kawr sirah hian In chhe tak, a bang dap, tlabal tawh lam, a chung di hi alo ding awn ve bai a. Ka han en chiang a, a Kohhran hming chu chiang fahran hian a lo in ziak a. A ni teh tak a! hetianga thingtlang khua, nitin eichawp zawnga nung tawk tawkte tan chuan Biakin Assam Type tak ngial pawh hi sual chhuah hautak zet tur hi a nia!

Hetih lai hian Mizoram khawpui pakhatah chuan hemi Kohhran chiah Biak In ve thung chu “a sak nan hian cheng engzat nge an sen ang aw” tih vawng vawng na tur hi a ni. A biakin chhung leh kawt zawng zawng chu cement mai ni lo, chhuat phah mawi chi phah vek a ni a. Biakin thutphah zawng zawng chu cushion dah vek a ni a. Pulpit chei mawina chu duhthu sam hi a ni ngawt mai. Rangkachak hi an luan lo chauh ni mai hian ka hria.

Tun hma khawthlang rama Biak In Building kha a ropui a ni. Biak In chei turin mithiam bik an ruai hial thin a ni. Kum zabi 14na Renaissance period an tih mai hun atang kha chuan mawi taka insak leh thil cheimawi na lam kha Biak In nen a inkungkaih nghet em em. Khawthlang rama in nalh ber ber chu Biak In (cathedral) a ni. hetih lai huna Kohhran te kha an hausa em em a. Ram zau tak tak leh rosum an ngah em em a ni. Mahse, hetih lai hian miretheite chu an rethei ngawih ngawih a revolution engemaw zah Europe ramah chuan a thleng a ni. Khatianga Kohhran in sum tamtak a huihkhawm a, Kohhran hruaituten an mamawh hun apianga Pathian in sum a mamawh ti a, mi awmthei deuh hnena an ngen ngawt thin kha…khatih lai sumdawng hausa hmasa ten an ning em em a. Protestant Kohhran rim a rawn nam a, khatih capitalist class te chuan an bawh ruih ruih a nih kha..! Hei vang hian protestant reformation tih hi Max Weber a chuan Capitalist Movement tiin a lo sawi hial ni.

Mahse, tunlai huna Biak In tam tak te chu a ruak ta heu huau hlawm thung a, a then chu Cinema Hall-ah te, Library atan te leh dawr atan te, leh Museum a tan te hman a ni ta a ni. Biak In ropui tak tak la ding mek te pawh hian luahlumtu a nei meuh tawh lova, kum lama upa deuh ho in hmuhkhawmna a ni ta deuh ber a. Thalai hmel phei chu hmuh tur a awm meuh tawh lo a ni. Tunhnuah rawngbawltu hrang hrang an lo chhuak a, Biak In building leh denomination lam sawi lovin, Fellowship an rawn din tan a. Thalai ten an bawr em em a ni. Heng zingah hian Hill Songs-Darlene-te hi kan hriat lar pawl tak tur an ni.

Mizoramah pawh Biak In neih thatah kan in el nasat mai bakah Biak In inchuhna pawh vawi duai lo kan hmelhriat tawh bawk. Biak In (building) lai hrim hrim hi in nghirnghona hmanrua tak a lo ni fo tawh thin. Hmanni lawkah UPC ten biak In an inchuh a, Shillong-ah pawh Baptist leh Presbyterian chuan Biak In inchuhin an lo in chaltauh hle tawh bawk. Biak In pakhat mai mai a vanga Patlingin hmai sen kan in hmuh duh hial ta mai hi a mak a ni. Ringtu chapo zingah hian - ‘tlawm zawk’ nih chu sawi loh, “Kan Kohhran hi kan dik tawk lo ve bawk a ni e” ti ngam hi an awm lo va, Pathian hmingin tlawm zawkah i tang ngam ang u tih phei chu a hnai lo lutuk. Zoram Kohhran hruaitute thenkhatte thluakah hian eng ber hi nge awm ang aw ka ti mai mai thin. Pawnlanga inchibai thei, chhungrila inngaidam si lo hi Pathian duhdan a nih a rinawm ber lo.

Mizorama kan Biak Inte hi a ropui tual tual a, Kohhran nihphung leh kalphung tak aia Biak In (Building) kan dah pawimawh em em na hian engtikah emaw chuan Khawtlang Kohhran dinhmun hi kan la tawn ve tur chu a nih hmel viau mai. Heng kan BiakIn sakna ropui tak tak ai hian Missionary-te hi tir chhuak tam ta zawk ila, kan zia zawk ngei ang.

Welsh ram atangin chanchintha eng kan hmu a. An nunah khuan zir tur tha tak kan nei. An ni khu, English ho laka rilru danglam pu chungin an inkhar ping tial tial a. An in sawr chhuak tlem tial tial a, mahni an inhaivur a. Missionary rilru lamah an pachhe tial tial. Tunah chuan, Missionary tirh let hial an ngai tawh a ni. Hetiang bawk hian Mizoramah pawh Biakin kan sa tha tual tual a, Kohhran dan kan zam khauh tulh tulh a. A hmingin Missionary tlem kan tirh chhuak a, mahse rawngbawlna kawngah leh ringthar siam kawngah kan pachhe hle si a ni. Rawngbawlna kawngah Missionary hnathawh lamah kan tlahniam tial tial a. Hei hian a nghawng tur WESLH ram ang bawk hi a ni.

Mizorama kan Biakin te pawh hi a awm tawk a awm a ni. Kan incheina thleng hian miretheite tan a inthlahrun thlak hle tawh a ni. Incheina mumal tak nei lo chuan, dinchhuah te phei chu-thil harsa a ni. Hetianga kan rama Kohhran insawhnghet tlut tlut lo hian Missionary thawnchhuah nan hian sum tam thei ber hi dah ila, kan inenkawlna hi chu awlsam zawnga kan tih a hun a ni. Mizoram hian thlaithar emaw eng bungrua mah thawnchhuah kan nei hauh lo, tunhma atanga kan thawnchhuah awm chhun chu "Chanchintha" chiah hi a ni.